Araçlarda bulunan, olumsuz bir durum ya da olağanüstü durumlarda aracı durdurmaya yarayan sisteme fren tertibatı denir. Araçların büyümesi ve gelişmesi karşısında zaman içinde fren tertibatı da gelişmiş ve daha da kontrol edilebilir duruma gelmiştir. Tıpkı bunun gibi şirketlerde ya da para ile işlem yapılan kurumlarda da kontrol tertibatı bulunmaktadır.

Bu sistem yönetim bilimlerinin ana fonksiyonlarından olan kontrol mekanizmasının temelini oluşturmaktadır. Eğer kontrol birimi ya da mekanizması çalışmaz ise ne kazandığınızı ne kadar kazandığınızı, kazandığınızı ne yapacağınızı bilemez duruma gelirsiniz. Basit olarak arabanın hız göstergesine göre fren tertibatı devreye girer, hangi durumda hangi sistemin devreye girmesi gerektiğini işte bu kontrol mekanizması sağlar.

Şirketlerde de kontrol mekanizmasının doğru çalışması, işlerin sarpa sarmadan önlem alınmasına yarar. Bu durumu genişletmek mümkündür. Her aile, her birey, örgüt, sivil toplum teşkilatı, dernek, kooperatif aklınıza ne gelirse hepsi için geçerli bir durumdur. Hatta devletlerin bile kontrol sistemleri vardır. Sistem, yapılan her işin, kararın risk analizini yapar, buna göre frene basılması gerektiğini ya da gerekmediğini ilgilisine iletir.

Zaten 3 aşamalı devlet sisteminin temelinde de bu vardır. Yasama, yürütme ve yargı fonksiyonlarının ayrı olmasını içeren kuvvetler ayrılığı ilkesi, Batı’da 17. ve 18. yüzyıl siyaset felsefesine bağlı olarak gelişmiş olup, genel anlamda temel hak ve hürriyetleri korumayı amaçlamaktadır. İlkçağ filozoflarından bugüne gelinceye kadarki süreçte değerlendirildiğinde yasamanın kontrol görevi gördüğü ve devletin bütünlüğünü koruduğunu söyleyebiliriz.

Devlet, dışa ve içe karşı toplum adına hareket edebilen, bu amaçla güç kullanabilen, toprağı ve insanıyla birlikte tüm ülkeyi temsil eden, onun simgesi olan bir kurumdur. Toplumlarda emniyet ve huzur ihtiyacını karşılayacak varlık, devlettir. Tüzel bir kişiliğe sahip olan devlet, bu tüzel kişiliğini zaman ve şartlara göre oluşturulan farklı kurumlar aracılığıyla somutlaştırır.

Devlet tüzel kişiliğinin değişik organları vardır. Devlet organlarının farklılığı, devlet fonksiyonlarının da farklılığını ortaya çıkarmaktadır. Devlet yönetiminde yasama organının almış olduğu kararların uygulanmasına, yürütme denir. Devlet, bir toplumun iradesini yürütme görevini verdiği kurum olduğu için onun yüksek otoritesini temsil eden yürütme organı, kanunların kendilerine tanıdığı yetkiler çerçevesinde yasama organları tarafından yapılan kanunların uygulanmasıyla görevlidir [1].

İşte yapılan bu görevler içinde zaman zaman gaza basma ya da frene basma gerekliliği ortaya çıkar. Usta şoförler ne zaman ne yapacağını bilenlerden oluşur. Yapılan hata ve yanlışların yasama tarafından değerlendirilmesi gerekir. Eğer bu kuvvetler ayrılığı ilkesi olmaz ise her kafasına esen kendisine göre bir davranış sergiler, bu durum yukarıda belirtilen devlet olma ilkelerini yok ettiği için devlet de yok olur.

Nitekim bunun önemine Fatih Sultan Mehmet Han “Aklı öldürürsen ahlak da ölür. Akıl ve ahlak öldüğünde millet bölünür. Kadı’yı satın aldığın gün adalet ölür. Adaleti öldürdüğün gün devlet de ölür.” sözleri ile olayın önemini vurgulamıştır.

Bu bakımdan fren tertibatı bir sistemin olmazsa olmaz organlarından birisidir. Bir aracı hareket ettirmeden önce freni çalışıyor mu, çalışmıyor mu kontrol etmek kaza yapmamanın temelidir. Herkes kendisine, kurumuna, örgütüne freni var mı, yok mu diye sorabilir.

[1] Büyük,C., 2010. Yasama Yürütme Yargı: Platon’dan Montesquieu’ya Devletin Fonksiyonlarına Genel Bir Bakış. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 10, Sayı 1, 2010 ss. 159‐170.