4. ÜNİTER YAPIYI BOZMADAN DEVLET YENİDEN YAPILANMALIDIR

Bilgi, kişisel ve örgütsel kararların temelini oluşturur. Karar verme konumunda olanlar, ihtiyaç duydukları bilgiye zamanında ve doğru olarak ulaşması gerekir. Bilgiye ulaşmak ancak gerekli teknolojik alt yapının hazırlanması ile mümkündür. Türkiye’de halen ulusal düzeyde toplumun zorunlu ve öncelikli verileri belirlenmemiştir. Merkez dışında kurumlar arası veri tabanları iletişimini sağlayan, teknolojik alt yapı henüz istenen düzeyde değildir. Bu nedenle, kamu hizmetlerinin bir kısmı halen merkezden yürütülmektedir. Nüfus artışı ve hızlı kentleşme nedeniyle, hizmetler yetersiz kalmıştır. Bunun sonucu çarpık yapılaşma, kent rantlarının yasa dışı paylaşımı,  ihtiyaç önceliklerinin belirlenememesi, hizmetlerin denetlenememesi ve zamanında yerine getirilememesi gibi sorunlar ortaya çıkmış ve en önemlisi hizmet alanların, hizmetin bedelini ödemesi prensibi hayata geçirilememiştir.

Türkiye’de kamu hizmetleri merkezden ve yerinden yönetim esaslarına göre yürütülür. Merkezi idare bakanlıklar ve bağlı kuruluşlardan, mahalli idareler ise il özel idareleri, belediyeler, köyler, belediyelere bağlı idareler ve mahalli idare birliklerinden oluşur. Bu iki idare kuruluş ve görevleriyle bir bütün teşkil eder ve bir birini tamamlar. İdari yapının en belirgin ve etkin yapısı merkeziyetçiliktir. Yerel nitelikteki pek çok hizmet, merkezi idare tarafından yerine getirilir. Bu hususta kaynak bölüşümü söz konusu değildir. Mahalli idareler kamu hizmetlerinin ancak % 12’sini yerine getirmektedir. Çağdaş ve gelişmiş ülkelerde bu oran % 50’nin üzerindedir. Bunun anlamı şudur; mahalli idarelerin hizmetlerinden yararlananlar, ancak bedelin  % 12’sini ödemektedirler. Bu durum, hizmet maliyetlerinin artmasına ve gecikmesine, kaynak israfına, önceliklerin belirlenmemesine, koordinasyon sağlanamamasına, hizmetlerin denetlenememesine, kamu ve çeşitli sivil toplum örgütlerinin kararlara katılamamasına, verimsiz çalışma ortamının doğmasına ve en önemlisi, merkezi bürokrasinin aşırı şişmesi nedeniyle, hantal bir kamu yapısının oluşmasına neden olur.

Bu gün uygulanan sistem nedeniyle, kamu kurum ve kuruluşlarının yapısı ve işleyiş tarzları bozulmuştur. Birçok kurum ve kuruluş tamamen kapatılmış, adı değiştirilmiş veya yerine yeni bir kurum oluşturulmuştur. Zaman içinde uygulamaya geçildikten sonra eksiklikler görülmüş ve düzeltme yollarına gidilmiştir. Ancak yapılan düzeltmelerin de düzeltmeye ihtiyaç duyduğu görülmüştür.Bu nedenle, Türk devleti milli kimliği içinde üniter yapısı bozulmaksızın il, ilçe ve merkezi hükümet bazında yeniden yapılanmalıdır.

Mevcut sistemdeiçinde Türkiye’de illerde valiler, ilçelerde ise kaymakamlar bulundukları makamı, devlet adına temsil ederler. En küçük il de bile 3-4 vali yardımcısı bulunur. Vali yardımcıları iş bölümü içinde fazla fonksiyonel olmayan günlük işlerle uğraşırlar. Valiler ise mülki idare amiri sıfatını kullanarakyükümlü olduğu işleri devlet adına yürütür vedavetlere, karşılamalara, kabullere, toplantılara katılır.

İlçelerde mülki idare amirleri kaymakamlardır ve yardımcıları yoktur.Türkiye’de nüfusu 250 bini aşan 90 ilçe bulunmasına karşın, maalesef kaymakam yardımcılığı kadrosu bulunmamaktadır.İzinli olduğu zaman kaymakamlık makamına, en yakın ilçenin kaymakamı vekâlet etmektedir. Kaymakamlar, valinin talimat ve emirlerini yürütmekle ödevlidir. Valiler, ilçeye ait bütün işleri doğrudan kaymakama yazarlar. Kaymakamlar da ilçenin işleri hakkında bağlı bulundukları valilerle iletişimde bulunurlar. Mevcut yapı, yasal olarak ilçe kaymakamlarının vali tarafından verilen görevleri yerine getirmesi ile ödevlendirildiği için, özgüvenlerinin daima valilik baskısı altında olduğu düşünülebilir. Bu nedenle, hizmetlerin arzulanan boyutta ve zamanında kapsamlı şekilde yerine getirilebildiği söylenemez. Özellikle Türkiye’de, “Büyük Şehir Statüsü” uygulaması yasalaştıktan sonra, ilçe ve köylerin kalkınması frenlenmiş ve ilçe belediyelerinin hizmetleri Büyük Şehir Belediye’leri tarafından tahakküm altına alınmıştır.

5.YAPISAL DEĞİŞİKLİKLER

Yerel yönetimler içinde bulunduğu durumdan kurtarılarak kalkınmada fonksiyonel hale getirilmelidir. Yerel yönetim seçimleri bir parti veya başkanlık seçimi şeklinde değil, ülke meselelerine vakıf, devletin yapısını bilen, bulunduğu il, ilçe ve bölgenin sosyo-ekonomik yapısı hakkında geniş birikimi olan, proje üretebilecek, tüm vatandaşları kucaklayacak, kurum ve kuruluşlarla eş güdüm içinde çalışabilecek bir belediye başkanınınseçimi şeklinde düşünülmelidir.

Bilindiği gibi illerde Valiler, ilçelerde ise Kaymakamlar mülki idare amirleridir. Mülki idare amirleri devleti temsil eder ve yaptığı her işten devlet adına sorumludur. Bu kadrolara genelde sosyalbilimcilerden (Siyasal bilgiler fakültesi, hukuk fakülteleri, iktisadi idari bilimler fakültesi mezunları vb.) atama yapılır.   Bu kadrolara atama yapılırken engin devlet deneyimi yanında, uluslararası konjonktörü takip edecek seviyede yabancı dil bilgisi ve iyi bir ekonomi birikimine sahip oluşu dikkate alınmalıdır. Maalesef henüz kursu bitirmiş genç bir kaymakam çok şeye ihtiyaç duyulan küçük bir ilçeye atanabiliyor. Gerek yerel yönetimlerin gerekse mülki idare amirlerinin kalkınmada fonksiyonel hale getirilmesi ve dinamizm kazandırılması için, bu kadrolar içinde yapısal bir değişikliğe gidilmesi gerekir. Bunun için vali yardımcılıkları kadrosuna birer “Teknik Vali Yardımcısı (TVY)", kaymakamlıklara ise "Teknik ve İdari Kaymakam Yardımcıları (TKY-İKY)" adı ile birer kadro ihdas edilmelidir.

İller de valiye karşı sorumlu Teknik Vali Yardımcısı (TVY), ilçelerde kaymakama karşı sorumlu Teknik Kaymakam Yardımcısı (TKY) başkanlığında, üniversitelerin rektörleri (veya yetkilendirilmiş rektör yardımcısı), sanayi ve ticaret odalarının başkanları, tüm meslek kuruluşlarının başkanları, siyasi partilerin il ve ilçe başkanları, kamu sektörü yöneticileri ve muhtarlar arasında seçimle gelen ve dönüşümlü kurula katılan üç muhtar temsilcilerinin katılımları ile illerde“İl Planlama ve Eşgüdüm Kurulu (İPEK),”ilçelerde ise“İlçe Planlama ve Eşgüdüm Kurul (İÇPEK)” adı ile birer kuruluş oluşturulmalıdır (Şekil 1 ve Şekil 2). Yargı ve emniyet dışında, il ve ilçelerde bulunan tüm birimler bu kurulların içinde yer almalıdır. İl ve ilçelerde bulunan özel idareler bu kurulların sekretaryasını yürütmelidir. İPEK ve İÇPEK’in başkanlığını illerde valiye karşı sorumlu Teknik Vali Yardımcıları, ilçelerde ise Kaymakama karşı sorumlu Teknik Kaymakam Yardımcıları yürütmelidir. İl Belediye Başkanları İl Valisi, Sanayi ve Ticaret Odası Başkanları, İl Tarım Sektörü temsilcisi ve Üniversite Rektörleriİl Planlama ve Eşgüdüm Karar Organı(İPEKO), İlçe Belediye Başkanları, Sanayi ve Ticaret Odası Başkanları, Kaymakam, İlçe Tarım Sektörü Temsilcisi ve Üniversite temsilcisi İlçe Planlama ve Eş güdüm Karar Organı(İÇPEKO) oluşturularak eşgüdüm çalışma sağlanmalıdır.  İl veya ilçe emniyet müdürleri ile yargı adına başsavcı gözlemci olarak bu kurullara katılmalıdır.Kurulun oluşturulması ve görevleri başlangıçta bir yönetmelikle uygulamaya koyulabilir. Zamanla görülen aksaklıklar giderildikten sonra, görev ve sorumlulukları yasa ile belirlenebilir. İlin ve ilçenin yargı ve emniyeti, sistem dışında kalmak kaydıyla her türlü kurum ve kuruluş sistem içine alınmalı, tüm ihtiyaçlar İPEK ve İÇPEK tarafından belirlenmelidir. Diğer bir ifadeyle bu kurullar icra kurulu olarak ödevlendirilmelidir. İPEK ve İÇPEK üniter yapı içinde il ve ilçelerde "Yarı Parlamenter Sistem" niteliğinde olup, yerinde yönetimmodeliolarak datakdim edilebilir.

İl Planlama ve Eşgüdüm Karar Organı (İPEKO)

Sekreter

Vali

Vali  ( Başkan )

(Kurul Başkanı)

İl Belediye Başkanı

Başkanı

Teknik Vali Yardımcısı

Sanayi ve Ticaret Odası Başkanları

Üniversite Rektörü

İl tarım sektör temsilcisi

İl Planlama ve Eşgüdüm Kurulu (İPEK)

Sanayi ve Ticaret Odaları Temsilcileri

Meslek Kuruluşlarının tüm Temsilcileri

Kamu Kurum Yöneticileri

Dönüşümlü Katılımlı Üç Muhtar Temsilcisi

Siyasi Parti İl Başkanları

Üniversite Temsilcisi

Sekreter

İlçe Planlama ve Eşgüdüm Karar Organı (İÇPEKO)

Şekil 1İPEK kuruluş şeması

Vali

Kaymakam    (Başkan)

İlçe Belediye başkanı

Teknik Kaymakam Yardımcısı

İl Planlama ve Eşgüdüm Karar Organı                

Sanayi ve Ticaret Odası Başkanları

Üniversite temsilcisi

İlçe tarım sektör temsilcisi

İlçe Planlama ve Eşgüdüm Kurulu (İÇPEK)

Sanayi ve Ticaret Odası Temsilcileri

Meslek Kuruluşları Temsilcileri

Siyasi Parti İlçe Başkanları

Kamu Kurum Yöneticileri

Dönüşümlü Katılımlı Üç Muhtar Temsilcisi

Üniversite Temsilcisi

(Varsa)

Şekil 2 İÇPEK kuruluş şeması