Kurtuluş Savaşı öncesi kurulan Kürt Teali ve İngiliz Muhipleri Cemiyetleri ile 1927’de kurulan Hoybun Cemiyeti Kürt ayaklanmalarına zemin hazırlayan en önemli kuruluşlardır. Kürt aşiretleri İngilizlerin kışkırtma ve destekleri, Arnavut ve Ermenilerin katkılarıyla birçok kez ayaklanıp iç karışıklar çıkarmışlardır. Bunların neden ve sonuçlarını bir başka yazıya bırakarak Sinan Meydan’ın yazdığı “Cumhuriyet Tarihi Yalanları isimli kitabından kısacık bir özet bu ayaklanmalara kimlerin önayak olduklarını açık seçik anlatmaktadır.
“1919'daki Koçgiri İsyanı'nı İngiltere desteklemiştir; Koçgiri İsyanı'na katılan isyancıların elebaşları 1937-38'de Dersim İsyanı'nda da karşımıza çıkmıştır.
1924'te çıkan Nasturi İsyanı'nı İngiltere desteklemiştir. 1925'te çıkan Şeyh Sait İsyanı'nı İngiltere desteklemiştir. 1925'teki Şeyh Sait İsyanı sonrasında yurt dışına kaçan isyancılardan bazıları1927 yılında Ermenilerle birlikte Hoybun Cemiyeti'ni kurmuştur. Hoybun Cemiyeti'ni İngiltere, Fransa ve ABD desteklemiştir. 1930'daki Ağrı İsyanı'nı Hoybun Cemiyeti'nce desteklenmiştir. 1937-38'deki Dersim İsyanı'nın alt yapısı 1928-29'da hazırlanmıştır.”
Dersim olayları hakkında yakılan ağıtlardan birini sizlere sunuyorum. Dilerim acı olaylardan ders alanlar olur da bir kez daha böyle günler yaşamayız.
DERSİM AĞIDI
Kürt oğlu da derki aman yiğitlik kadim
Dersim dağlarında aman söylenir adım
Senin gibi çavuşların çok canını yedim- çok başın yedim
İyilik haliyle git Mehmet çavuş.
Gideceğimiz yollar aman arkadaşlar bir cılga yoldur
Tatar deresinde aman arkadaşlar dizginin doldur
Sen nerenin Kürt’üsün gel bana bildir
Gelin teslim olun der Mehmet çavuş.
Kıtamı sorarsan aman üçüncü ordu
Aslımı sorarsan Dersim’in Kürdü
Görmedim cihanda mert oğlu merdi
İyilik haliyle geç Mehmet Çavuş.
Çatın aman arkadaşlar atları çatın
Yatın arkadaşlar yatın sipere yatın
Atın arkadaşlar durmayın atın
Mavzer ucunda da çırpınır canım.
Bakın arkadaşlar bakın bindiğim ata
Şimdi elimden çıkacak bir kötü hata
İkisin boşa attım üçüncü ete
Vuruldum arkadaşlar aman Allah kolumdan tutun.
Kaderim böyleymiş der Mehmet çavuş
Kader böyleymiş der Mehmet ağa.
İstikam içinde çıkıyor ihvanlar bir acı tütün
Evde çok küçük kaldı beş tane yetim- on tane yetim.
Kaderim böyleymiş der Mehmet Çavuş
Kader böyleymiş der Mehmet ağa.
Dünyada kalmadı arkadaşlar şöhretim şanım
Ilgıt- ılgıt akıyor kanım aman Allah çıkmıyor canım
Karalar bağlasın da anam Refiye Hanım- Zübeyde Hanım- o küçük hanım
Kaderim böyleymiş der Mehmet Çavuş
Kader böyleymiş der Mehmet Ağa.
(BOZKIRLI Mehmet Çavuş’tan alınmıştır)