KONYA DÜĞÜNLERİ
Konya merkezinde; evlenme ve sünnet törenlerinin eğlenceye ve ikrama dönüştürülmesine düğün denilmektedir.
Her iki düğünün de geleneksel kuralları ve geleneğe bağlı aşamaları vardır.
*EVLİLİĞE HAZIRLIK
Yerleşmiş geleneklere göre evlenme çağına gelmiş genç erkek evlenme çağının geldiğini ailesine belli etmek için bazı şifreler verir. Örneğin; babasının ayakkabılarını eşiğe çakar, kapı önündeki ayakkabıların hepsini ters çevirir, yastığa ve yorgana sarılarak yatar, evde pilav yenilirken pilavın ortasına kaşık saplayıp sofradan kalkar.
Bu şifreleri alan aile büyükleri oğlanın ağzını arayarak bir sevdiğinin ya da gözünden geçen bir kızın olup olmadığını sorarlar. Bu ağız aramayı öncelikle anneler yapar. Böyle bir kız varsa onun üzerinde durulur, yoksa anne öneride bulunabilir. Oğlanın önerilen kıza gönlü yoksa anne yakın akrabaları ile birlikte kendilerine uygun bir kız aramak için mahalleleri dolaşmaya başlarlar. Kimi zaman tanıdıklar aracılığı ile kimi zaman soruşturma yolu ile evlenecek kızı olan aileler ziyaret edilir. Bu işe Konya’da “kıza bakma” denilir.
Ziyaret edilen evin kızı süslenerek gelen konukların ellerini öper. Bu arada kız bakmaya gelen kadınlar ev sahibine fark ettirmeden evin düzenini, temizliğini falan kontrol ederler. Bu arada kız şeker ve kolonya ikram eder. Kıza bakanlar kızın fiziğini, davranışlarını, konuşmasını kendilerince değerlendirirler. Kahve, şeker ve kolonya ikramından sonra biraz sohbet edilerek izin istenilip kalkılır. Kıza bakanlar kendilerince uygun görürlerse kendi aralarında bir değerlendirme yaparlar. Uygun görülmezse başka kız evleri ziyaret edilir. Uygun kız bulununcaya kadar bu ziyaretler sürer. Akşam evin erkeği ve aile büyükleri ile istişareler yapılır. Uygun bulunan bir aileyle dünürlükte ve o evin kızını gelin almakta fikir birliği edebilmek için aile ile ilgili soruşturmalar yapılır. Sonuç olumlu ise oğlan tarafı kızın bulunduğu eve giderek dünür olmak istediklerini söyler. Kız tarafı da olumlu bulursa “Babasıyla bir konuşalım” diyerek olumlu olduklarını bildirir. Kızın aile büyükleri toplanıp, tartışıp kendi aralarında bir sonuca varırlar. Sonuç olumlu olursa oğlan tarafına “Erkek dünürcüleriniz gelsin” denilir. Olumsuz olursa “Kısmetinizi başka kapıda arayın” denilerek oğlan evinin uygun bulunmadığı belli edilir.
*DÜNÜRCÜ GİTME- KIZ İSTEME- SÖZ KESME
Belirlenen günün akşamı oğlan tarafı aile büyükleri ya da yakınları ile birlikte kız evine giderler. Giderken çikolata ve çiçek götürme adedi eskiden yoktu. Kız evinin aile büyükleri ve yakınları dünürcüleri buyur ederler. Kız önce hoş geldiniz amaçlı el öper. Sonra kahve tutar. Hal hatır sorulduktan sonra, oğlan tarafının aile büyüklerinden biri ”Ziyaret sebebimiz Allah’ın emri, peygamberimizin kavli ile kızınıza oğlumuz için dünürüz” diyerek dünürcü olur. Kız tarafının aile büyüğü “Kısmetse, hayırlı ise olsun” ya da “Kızımıza da bir soralım” gibi sözler ederek bu evlenmeyi uygun bulduklarını belli eder. Eğer kızın aile büyükleri uygun bulurlarsa dünürcülüğü onaylarlar. Bu arada kıza verilecek mehir konuşulur, gerekli görülürse bir mehir senedi yapılır. Eskiden soğuk şerbet ya da ağız tadı denilen şerbet, lokum ve bisküvi ikram edilirdi. Kız tarafı biraz nazlanacaksa ya da kızlarının fikrini soracaklarsa veya oğlan tarafı hakkında bir soruşturma yapacaklarsa ileriki günlerde oğlan tarafı yeniden kız evine gelebilir.
*ŞERBET
Bütün bu aşamalar olumlu olarak sonuçlanmışsa her iki ailenin yakınlarının, akrabalarının ve tanıdık ailelerin bir araya gelmeleriyle kız evinde şerbet içilir. Şerbet; kırmızı şekerin su içinde ezilmesiyle ve içine gül suyu eklenmesiyle hazırlanan özel bir şuruptur. Şerbetin yanında lokum bisküvi ikram edilir. Şimdilerde şerbet yerine hazır meyve suları ve pasta ikram edilmektedir. Oğlan tarafına şerbet iki kere ikram edilir. Oğlan tarafından olanlar ikinci şerbetten sonra hizmet eden gençlere bahşiş verirler. Erkekler kendi aralarında sohbet ederlerken, kadınlar ayrı bir yerde eğlence yapabilirler. Şerbet içildikten sonra hoca bir dua yapar. Ayrıca bir nişan töreni yapılmayacaksa gençlerin söz yüzükleri de bir aile büyüğü tarafından takılır.
*NİŞAN
Düğün hazırlıklarının aşamalarından biri olan nişan için oğlan evi tarafından geline nişan elbisesi, terlik, ayakkabı, saat, küpe alınır. Nişan töreni evde yakın akrabalar arasında yapılabildiği gibi salon tutularak da yapılabilir. Eskiden varlıklı aileler kadınlar için salonda yapılan nişan eğlencelerine Romen kadın çalgıcılar getirirlerdi. Bu çalgıcı ve oyuncu Romenler’e minnoş denirdi. Bu Romenler’in en ünlüleri Asene ve minnoşlarıydı. Ahmet Özdemir’de kadınların salon nişanlarının baş tacı müzisyeniydi. Nişanda kadınlar kendi aralarında eğlenirler. Yüzük takılmamışsa gençlerin yüzüğü nişanda takılır. Yakın akrabalar tarafından getirilen hediyeler gösterilerek anons edilir. Konuklara lokum bisküvi ya da meyve suyu ve pasta ikram edilir.
*ÇETNEVİR
Kararlaştırılan uygun bir zamanda kız evi çetnevir hazırlar. Büyük bir tepsiye her türden yiyecek konularak tepsi süslenir ve oğlan evine gönderilir. Damat adayı genç arkadaşlarını, genç akraba ve komşularını davet eder. Gençler kendi aralarında eğlenirler, oyunlar çıkarırlar. Gece yarısı olduğunda kız evinden gelen çetnevir tepsisine hedik denilen haşlanmış buğday hazırlanarak konuklara ikram edilir. Bu arada sağdıç tarafından nişan yüzüğü damat adayına takılır. Çetnevir Yenileceğinde “hediğin içinde yüzüğü bulan damadın parmağına takacak” denilse de yüzüğü sağdıç takar. İyi dilekler dilendikten sonra içki içilecekse içki servisi yapılır. İçki içmeyenler giderler. Eğlenceler sabahın ilk saatlerine kadar sürer.
*YIRTIM YIRTMA- ÇEYİZ DÜZME- ALTIN BOZMA
Her iki taraf da düğün için eksiklerini tamamlamaya; alınacakları alıp, hazırlanacakları hazırlamaya başlarlar. Giyecek alışverişlerine yırtım yırtmak denilir. İki aile ve yakınları birleşerek; eşya, giyecek ve diğer ihtiyaçları aldıktan sonra takı altınları da alınıp hazırlanır. Kız tarafının çeyizinde eksiklikler varsa kızın arkadaşlarına verilip yaptırılır. Dantel örtü, oya gibi elişlerini kızın arkadaşları tarafından hazırlanıp bitirilmesi için yapılan bu yardımlaşmaya ümmeci denilir.
*SANDIK GÖTÜRME- YORGAN KAPLAMA
Oğlan evi, içinde gelin için alınan giysiler ve dürüler olan gelin sandığını akraba ve komşu kadınlarla birlikte kız evine gönderir. Arabacıya bir havlu ve bahşiş verilir. Sandığı götüren kadınlara da birer hediye hazırlanır. Bu işler bittikten sonra, kız; arkadaşlarını çağırır ve oğlan evinin gönderdiği yorganlar kaplanır, eğlenilir ve çetnevir yenilir.
*GELİN HAMAMI- ÇEYİZ ÇAKMA
Daha sonra kadınlar topluca gelin hamamına giderler. Kadınlar hem banyo yaparlar hem de kendi aralarında eğlenirler. Uygun bir zamanda kız evinden çeyizleri ve eşyaları alınarak kız evinin yakınlarıyla birlikte oğlan evine gidilir. Oğlan evi de yakınlarını çağırır. Gelinin odası düzenlenir, döşenir, duvarlara çeyizler çakılır. Gelin ayrı bir eve gelecekse ev baştan aşağıya döşenir. Bu işler çeyiz çakma ya da çeyiz serme denilir.
*OKUNTU- NİKÂH
Artık düğünün son aşamasına gelinmiştir. Davetiyeler bastırılır ve dağıtılır. Davet edilenlerden yakın akraba olanlara okuntu denilen başörtü, oyalı çember, havlu gibi hediyeler davetiyelerle birlikte verilir.
Dini nikâh kız evinde bir hoca tarafından kıyılır. Eskiden dini nikâh yapılırken kız orada bulunmazdı. Kızın yakını bir erkek tarafından vekilliği alınıp tanıklar huzurunda dini nikâh yapılırdı. Bundan sonra resmi nikâh; ya nikâh salonunda davetlilerin katılımıyla yapılır ya da gelin damat ve iki tanığın bir araya gelmesiyle de yapılabilir. Nikâhtan sonra gelinle damat önce Mevlana’yı ziyaret ederler sonra da Meram’a çay içmeye giderler.
*KINA- SAMAH
Gelin almadan bir gün önce kız evinde kına, oğlan evinde samah yapılır.
Kına gecesi evlerde, bahçelerde yapılır. Şimdilerde düğün salonlarında da yapılmaktadır. Kına gecesinde çalgıcı getirilmez. Kadınlar kendileri çalar kendileri oynarlar. Çalgı olarak cıngıldaklı tef ya da ya da bakır güğüm çalınır. Kızlar eğlencelik türünden oyunlar çıkarıp, komiklikler yaparlar. Bulunulan mekânda bir havuz ya da kuyu varsa kızlar gelinle birlikte el ele tutuşup havuzun ya da kuyunun çevresinde ellerindeki yanar mumlarla yedi kere dolanırlar. Bir tepsi içinde karılmış kına getirilip gelinin ellerine ve ayaklarına sürülüp birer bezle bağlanır. Gelinin arkadaşları ya da kına yakmak isteyenler de ortadaki kınadan alıp yakınırlar. Bu işler yapılırken gelin okşama işi başlar. Acıklı maniler ve türküler söylenerek hem gelin hem annesi ağlatılır. Kız evinden bir delikanlı oğlan evine damat ve sağdıç için kına götürerek bahşiş alır. Kızın arkadaşları kızla birlikte kalarak sabaha kadar eğlenirler, komiklikler yaparlar.
Oğlan tarafı yakınları, arkadaşları ve öğürleriyle uygun bir yerde toplanarak samah yaparlar. Samaha çalgıcı getirilebilir ya da gençler kendi aralarında eğlenebilirler. Gece yarısı olunca içki ve mezeler ikram edilir. Damat ve sağdıca da kına yakıldıktan sonra isteyen eğlenceye devam eder isteyen kalkıp gider.
++